Co jedzono na Powiślu w pierwszych dekadach XX wieku?

Sporo informacji o tym co jedzono na Powiślu w ubiegłym stuleciu dostarczył ks. Władysław Łęga – autor monografii etnograficznej regionu, pt. Ziemia malborska. Kultura Ludowa wydanej w 1933 roku. Odżywianie się ludności ziemi malborskiej w XX wieku było, jak to określił W. Łęga, dostateczne, a wręcz często obfite. Jadano od trzech do pięciu razy dziennie. Rano pito kawę z mlekiem i jedzono chleb ze smalcem, powidłami, miodem, syropem, u gospodarzy także z masłem. W XX wieku zanikał zwyczaj jedzenia zacierek z mlekiem. Około godziny dziesiątej spożywano tzw. dziesiątkę (nazwa ta wzięła się od godziny posiłku). W skład ówczesnego drugiego śniadania wchodził kubek kawy lub mleka oraz kawałek chleba, niekiedy też szperka tj. pieczona słonina oraz wódka lub piwo (szczególnie w czasie żniw). Obiad podawano z reguły w okolicy południa. Z kolei około godziny szesnastej jedzono podwieczórk z kawą i chlebem, a o zachodzie słońca wieczerzę. Podczas ostatniego posiłku podawano zacierki, kapustę lub też odgrzany obiad. Zimą dziesiątka i podwieczorek z reguły nie były spożywane ze względu na mniejsze obciążenie pracą fizyczną i w związku z powyższym obniżone zapotrzebowanie energetyczne człowieka.

Warto też przedstawić przykładowe menu tygodnia w formie obiadów, które zaprezentował ks. W. Łęga:

•       Poniedziałek: groch z kapustą kiszoną lub szturane (tarte) kartofle albo kluski ze szpérkami (słoniną);

•       wtorek: jarzyna, jak marchew, świeża kapusta, szczególnie zaś pasternak, z mięsem;

•       środa: kartoflowa zupa;

•       czwartek jak poniedziałek;

•       piątek: śledzie z kartoflami i zupa z mleka lub suszonych śliwek;

•       sobota: często potrawy postne lub tylko okraszone tłuszczem, lecz bez mięsa.

•       Niedziela: rosół z mięsem i kartoflami.

Do popularnych potraw wymienionych przez ks. Łęgę należały wówczas:

•       Zagraj – zupa z kartofli i zacierki z okrasą.

•       Kul – parzone liście ćwikły lub komosy posiekane zmieszane z krupami (tj. kaszą, która była obłuszczona. Ks. Łęga nazywał tak też kaszę jęczmienną lub w ogóle kaszę) i okrasą. Rozrzedzony może być spożywany też jako zupa.

•       Szczawiowa – zupa ze szczawiu zmieszana z krupami.

•       Zupa muza – przyrządzano ją z zebranych jagód. Następnie wsypywano mąkę do gotującego się mleka i roztrzepywano tworzące się wówczas kluski.

•       Zupa z pasternaka – popularna zupa z pasternaka z dodatkiem kartofli.

•       Grzyby – były gotowane, a następnie smażone na maśle.

•       Zacierki z mlekiem – zacierki przygotowywano z mąki rzannej (żytniej), które gotowano na mleku.

•       Trzęsionka – zacierki z pszennej mąki.

•       Brejka – razową mąkę rozrabiano na ciasto i gotowano. Potrawę tę jadano ze słoniną.

•       Klóski [kluski] krajane – ciasto twardo zagniecione i wałkowane, krajano i gotowano w rondlu.

•       Klóski [kluski] rejbowane (tarte) – tarte kartofle, mieszane z mąką, gotuje się i je ze słoniną.

•       Pierogi – glomza tj. twaróg zawinięty w ciasto i gotowany.

•       Parzybroda lub słodka kapusta – świeża kapusta gotowana z liśćmi.

•       Kapusta szmurowana – świeża kapusta, szatkowana.

•       Kwaśna kapusta – kapusta kiszona.

•       Kartoflowe placki – tarte kartofle mieszane z mąką, następnie pieczone z tłuszczem na ponewce (patelni).

•       Lane placki – naleśniki z pszennej mąki.

•       Ruchane placki – ciasto z żytniej lub pszennej mąki mieszano z drożdżami albo kwasem, aż wyrosło. Wówczas łyżką smażono na patelni. 

 

Artykuł powstał w ramach realizacji projektu pn. Tradycyjna Kuchnia Powiśla według seniorów.

 

Zadanie współfinansowane ze środków Samorządu Województwa Pomorskiego