Rozejm altmarski w pigułce

Głaz upamiętniający rozejm przy Urzędzie
Gminy w Starym Targu (źródło: Wikipedia)

Rozejm  altmarski to jedno z najważniejszych wydarzeń o charakterze dyplomatycznym, które miało miejsce na terenie Powiśla. To właśnie na jego mocy zakończono działania militarne w ramach wojny polsko-szwedzką z lat 1626–1629 nazywanej wojną o ujście Wisły. Zawarto go 26 września 1629 w Starym Targu, a konkretnie w Starym Targu - folwarku, czyli współczesnej miejscowości: Stary Dwór. 

Na jego mocy Szwedzi zatrzymali Inflanty na północ od Dźwiny wraz z Rygą, a także zatrzymali wszystkie porty pruskie, tj. Tolkmicko, Elbląg, Braniewo, Piławę i Kłajpedę. Z kolei Rzeczpospolita utrzymała kontrolę nad Gdańskiem, Królewcem i Puckiem. Z kolei Malbork, Sztum, Gdańska Głowa i Żuławy Wiślane zostały przekazane w sekwestr na rzecz elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma. 

Rozejm w Altmarku był niekorzystny dla strony polskiej, jednakże korzystniejsze unormowania przyniósł rozejm w Sztumskiej Wsi zawarty z 1635 roku. 

Rozejm w Sztumskiej Wsi w pigułce

Głaz w Sztumskiej Wsi (źródło: Wikipedia)

Rozejm w Sztumskiej Wsi z 12 września 1635 roku pomiędzy Rzecząpospolitą a Szwecją to jedno z najważniejszych wydarzeń dyplomatycznych w historii Polski, które miało miejsce na Powiślu. Poprzez jego zawarcie przedłużono rozejm w Altmarku oraz zmieniono jego postanowienia. Miał obowiązywać 26 lat. Oba państwa nie powinny prowadzić między sobą sporu do 1661. Niestety strona szwedzka złamała to postanowienie i w 1655 roku zaatakowała I Rzeczpospolitą.

Na jego mocy Szwedzi zatrzymywali Inflanty na północ od rzeki Dźwiny oraz Rygę. Z kolei Rzeczpospolita odzyskała porty w Tolkmicku, Elblągu, Braniewie, Piławie i Kłajpedzie, a także zatrzymywała prawo do terenów leżących na południe od Dźwiny. Wielkie Księstwo Litewskie na mocy rozejmu miało mieć pełną swobodę w handlu na Dźwinie. Z kolei Król Polski Władysław IV zawieszał na okres rozejmu swoje pretensje do szwedzkiej korony.

Współcześnie wydarzenie upamiętnia głaz stojący w sąsiedztwie kościoła katolickiego. Jednakże przez lata był on zlokalizowany na skraju miejscowości od strony Sztumu, jednakże w XXI wieku postanowiono przenieść go do centrum miejscowości.

Bitwa pod Trzcianem w pigułce

Uczestnicy rajdu rowerowego przy pomniku
upamiętniającym wiktorię pod Trzcianem

Bitwa pod Trzcianem to jedna z bitew, która miała miejsce na terenie Powiśla. Warto zwrócić uwagę, że było to zwycięska batalia Rzeczpospolitej. Starcie, które rozegrało się na linii od Liwy pod Szadowem przez Trzciano, Straszewo, Pułkowice zakończyło się niemalże na bramach Sztumu, gdzie schronił się Gustaw Adolf z uciekającą szwedzką armią. Walka miała miejsce 27 czerwca 1629 r.

Na całość batalii składają się 3 główne potyczki podczas, których uciekające wojska szwedzkie dowodzone przez króla Gustawa II Adolfa poniosły klęskę z oddziałami polskimi hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego oraz cesarskimi gen. Jana Jerzego Arnheima (Arnima). Nikogo nie powinna dziwić obecność wojsk cesarskich, gdyż ta wojna była polskim epizodem ogólnoeuropejskiego konfliktu -wojny trzydziestoletniej. Wówczas Rzeczpospolita była sojusznikiem Habsburgów.

Przybycie do Prus Królewskich wojsk cesarskich spowodowało konieczność zmiany planów Gustawa Adolfa odnośnie do kampanii 1629 r., która miała ostatecznie zakończyć wojnę z Polską. Król Gustaw Adolf nie chciał dopuścić do połączenia sojuszniczych armii, ale jego plan zawiódł. Czerwcowy marsz  z Malborka na Grudziądz nie doprowadził do osaczenia oddziałów Arnima, które zdołały się połączyć z armią polską. Z powodu przewagi wojsk przeciwnika Gustaw Adolf zdecydował się na odwrót w kierunku Kwidzyna, a następnie Malborka. Przed bitwą armia szwedzka, stacjonująca w mieście nad Liwą, chciała niepostrzeżenie wyruszyć z Kwidzyna. Doświadczony taktyk, jakim był Lew Północy popełnił jednak błąd, gdyż w drodze rozdzielił wojsko zarówno pod względem czasowym, jak i traktu, Jedna z dróg prowadziła przez Trzciano, Straszewo, Pułkowice do Nowej Wsi, gdzie wojska miały się połączyć.

Hetman Stanisław Koniecpolski, który znał ruchy nieprzyjaciela obmyślił plan wymagający od wojska szybkości oraz bardzo sprawnego współdziałania. Zaplanował pogoń, która miała zaskoczyć Szwedów poprzez objęcie ich z prawego skrzydła, co miało zablokować marsz na północ. Jeszcze przed główną bitwą doszło do niewielkiej utarczki przy moście nad rzeką Liwą w okolicach Szadowa. Następnie wojska starły się pod Trzcianem. Zwycięstwo w tym, etapie przyniósł atak z ukrycia polskiej husarii. Zmusiło to Szwedów do ucieczki w stronę Straszewa. Polacy jednak nie odpuścili wrogowi i wznowili gonitwę. W sąsiedniej wsi na niedobitków czekały posiłki, które wspólnie uszykowały się ponownie do walki. Kolejne stracie dla armii polsko-cesarskiej również zakończyło się sukcesem. .

Król Gustaw Adolf dowiedział się o klęsce jaką dwukrotnie odniosło szwedzkie wojsko. Władca ocenił groźną sytuację, dlatego pod Pułkowicami zebrał 2000 kawalerii i postanowił osobiście poprowadzić oraz dowodzić podczas boju. Starcie było zacięte. Ciekawostką może być fakt, że  królowi szwedzkiemu udało się uniknąć śmierci lub niewoli. Lew Północy po bitwie miał stwierdzić: Tak wielkiej łaźni nigdym nie zażywał. Klęska kawalerii szwedzkiej w tym etapie naraziła na niebezpieczeństwo piechotę maszerującą w stronę Sztumu. Jednakże ostatni regiment jazdy składający się z niedobitków spod Trzciana wstrzymał atak polsko-cesarski, co wystarczyło, aby piechota zdążyła umknąć za mury miasta. Tam też schronił się ocalały król Gustaw Adolf, który pod osłoną nocy umknął do Malborka.