Z dziejów Powiśla - tomik z artykułami prezentującymi dzieje regionu

Towarzystwo Miłośników Ziemi Sztumskiej wspólnie z Powiślańską Grupą Działania w Sztumie podjęło się realizacji projektu, pn. Powiśle jako arena działań militarnych i dyplomatycznych, który otrzymał dofinansowanie ze środków programu „Działaj Lokalnie” Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności realizowanego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce oraz Lokalnej Fundacji Filantropijnej Projekt i Gminy Ryjewo. Jego jednym z owoców stanowi tomik zawierający artykuły prezentujące dzieje Powiśla. Stąd też tytuł publikacji: Z dziejów Powiśla. Nawiązuje on do serii książek pn. Z dziejów Sztumu i okolic wydawanych w latach 1997–2010. Aby rozszerzyć formułę TZMS postanowiło skupić się na regionie jakim jest Powiśle, a nie wyłącznie na terenie ziemi sztumskiej stanowiącej jego integralną część.

Publikację rozpoczyna tekst dra Piotra Szczurowskiego, który przedstawia bitwę nad Dzierzgonką z 1234 r. Według autora wyprawa krzyżowa na Pomezanię z początku 1234 r., a w konsekwencji sama batalia miała kluczowe znaczenie dla podboju Prus w XIII wieku, gdyż otwierała drogę krzyżakom do budowy swojego państwa na ziemiach Prusów.

Drugi tekst, autorstwa Krystiana Zdziennickiego (redaktora tomiku), poświęcony jest bitwie pod Trzcianem. Artykuł stanowi zarys prezentujący zwycięstwo Rzeczpospolitej nad Szwedami z 1629 r. Po wojnie o ujście Wisły najpierw zawarto sześcioletni rozejm w Starym Targu (29 września 1629 r.). A w Sztumskiej Wsi 12 września 1635 r. podpisano kolejny rozejm. I właśnie o wyborze miejsca tego drugiego z wydarzeń dyplomatycznych oraz czasie rokowań artykuł napisał prof. Andrzej Korytko. Należy zwrócić uwagę, że powyższe wydarzenia związane z wojskowością oraz dyplomacją należą do najpopularniejszych historii wpisujących się w kanon dziejów Powiśla, Polski, a nawet Europy.

Pocztę na Powiślu w epoce nowożytnej opisał natomiast dr Wojciech Szramowski. W tekście autor wskazał przebiegające przez region szlaki, którymi podążała korespondencja. Artykuł stanowi ważny przyczynek do badań nad pocztą zarówno w Prusach Królewskich wchodzących w skład I Rzeczypospolitej, jak i w państwie pruskim.

Ostatnie dwa artykuły poświęcone są plebiscytowi na Powiślu. Tekst o wizycie znanych polskich literatów: Stefana Żeromskiego, Jana Kasprowicza oraz Władysława Kozickiego napisała dr Justyna Liguz. Historyczka szczegółowo omówiła pobyt wybitnych gości w regionie. Natomiast Adam Langowski przedstawił działalność narodową hr. Stanisława Sierakowskiego z Waplewa Wielkiego z lat 1918–1920. Powiślański ziemianin w okresie przedplebiscytowym był delegatem powiatu sztumskiego na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu z 1918 r., ekspertem delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 r., a w 1920 r. pełnił funkcję konsula generalnego RP w Kwidzynie.

Tomik prezentuje wybrane wydarzenia mające miejsce na Powiślu na przestrzeni dziejów skupione w głównej mierze na działaniach militarnych oraz dyplomacji. Być może za jakiś czas uda się wydać kolejny, a może nawet kolejne części Z dziejów Powiśla.

Polecam uwadze publikację, której miało przyjemność być redaktorem.

Krystian Zdziennicki

Zatrzymane w kadrze. Powiśle i Żuławy w latach 1945-1990

Towarzystwo Miłośników Ziemi Sztumskiej dzięki realizacji projektu pn. ,,Fotografia źródłem pamięci seniorów z terenu Powiśla i Żuław" wydało album pt. Zatrzymane w kadrze. Powiśle i Żuławy w latach 1945-1990. Redaktorem publikacji jest Krystian Zdziennicki. Zebrano fotografie prezentujące cztery pomorskie powiaty: sztumski, malborski, kwidzyński oraz nowodworski.

W książce zaprezentowano przede wszystkim zdjęcia udostępnione przez seniorów zamieszkujących prezentowany region, ale również fotografie udostępnione przez instytucje, w tym Archiwum Państwowe w Malborku. 

Publikacja liczy 80 stron, wydana w eleganckiej twardej oprawie. Wszystkie zdjęcia zostały wydrukowane w biało-czarnej oprawie graficznej, gdyż tylko nieliczne pozyskane fotografie wywołano w kolorze. 

Ryjewo po 1945 roku - przynależność administracyjna

(Fotografia prezentująca Ryjewo w latach 70. XX wieku - ze zbiorów Urzędu Gminy Ryjewo)

Ryjewo to miejscowość gminna, która przed 1945 rokiem przynależała do powiatu sztumskiego. Jednakże historia związana z przynależnością administracyjną tej wsi w okresie powojennym była nieco bardziej złożona. W pierwszych latach po wojnie do powiatu sztumskiego nie należała gmina Ryjewo. Wprawdzie u progu tworzenia polskiej administracji na poziomie powiatu w 1945 roku Ryjewo i okoliczne miejscowości tworzące gminne przypadły, zgodnie ze wcześniejszym podziałem administracyjnym, powiatowi sztumskiemu. Niemniej jednak radziecka komendantura wojenna w Kwidzynie w porozumieniu ze sztumską zdecydowała o tymczasowym odłączeniu gminy Ryjewo od powiatu sztumskiego i przyłączeniu jej do powiatu kwidzyńskiego. Po zakończeniu działalności komendantury wojennej Ryjewo miało powrócić do Sztumu, ale w związku z faktem, że tak się nie stało powstał zatarg o terytorium. Powrotu chciała miejscowa ludność oraz władze powiatu sztumskiego. Argumentacja sztumskiego starostwa dotycząca konieczności powrotu w granic powiatu sprzed 1945 roku oparta była na bliskości Ryjewa i Sztumu oraz powiązaniom gospodarczym. Ostatecznie okolice Ryjewa przyłączono do powiatu sztumskiego w 1955 roku. Sytuacja ta trwała do 1975 roku, kiedy zdecydowano się na likwidację administracji szczebla powiatowego. Po reaktywacji powiatów gmina Ryjewo należy do powiatu kwidzyńskiego.

Wystawa poświęcona Mikołajowi Kopernikowi w piwnicach sztumskiego zamku

 

Wystawa Kopernikańska w Sztumie

(Fot. ze zbiorów Towarzystwa Miłośników Ziemi Sztumskiej)

W 1973 roku miał miejsce Rok Kopernikański ogłoszony w związku z 500. rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika. W ramach Roku Kopernikańskiego organizowano szereg wydarzeń popularyzujących postać astronoma. Również w Sztumie podjęto szereg inicjatyw. Jedną z nich była wystawa zlokalizowana w sztumskim zamku. 

Jeśli uda się Państwu zidentyfikować osoby widniejące na zdjęciu to zapraszamy do komentowania posta lub wysłania maila na adres: mgdsztum@gmail.com.

Warto dodać, że w bieżącym roku również obchodzimy Rok Kopernikański. 

Kościół katolicki w Starym Targu

Kościół w Starym Targu w latach 50. XX w. (Fot. Teresa Donimirska-Piechocka)

Kościół pw. św. Szymona i Judy Tadeusza w Starym Targu to świątynia katolicka, której dzieje sięgają średniowiecza. Sama parafia jest jedną z najstarszych na terenie Powiśla, gdyż została erygowana w 1216 roku przez biskupa misyjnego Prus - Chrystiana. Jeszcze w XII stuleciu parafia została udotowana 6 włókami ziemi. W 1325 roku wybudowano świątynię w stylu gotyckim. Najprawdopodobniej wzniesiony wówczas kościół był drugim w kolejności obiektem kultu religijnego powstałym w miejscowości. W XIX wieku w czasie wojen napoleońskich spłonęła wieża kościoła starotarskiego, jednakże już w 1821 roku została ona odrestaurowana. Warto zaznaczyć, że poważne zmiany dla obiektu przyniósł początek XX wieku. W 1905 roku rozebrano większość starotarskiej świątyni pozostawiając wieżę. W miejsce to w stylu neogotyckim wzniesiono nowe ściany kościoła, a poświęcenia obiektu dokonano 6 sierpnia 1906 roku.

Kadr z dziejów Koniecwałdu

Wizytacja przedstawicieli władz w przedszkolu przy Zakładzie Rolnym w Koniedzwałdzie, koniec lat 70. XX w. (ze zbiorów Józefa Sarnowskiego).

Fotografia prezentująca wizytację władz partyjnych w przedszkolu w Koniecwałdzie stanowi ciekawy przykład związany z powojenną historią tej niewielskiej miejscowości koło Sztumu.

Zakład Rolny w Koniecwałdzie funkcjonował w ramach Kombinatu Rolnego "Powiśle" w Czerninie. Na zdjęciu możemy zobaczyć następujące osoby: (od lewej): I Sekretarz KW PZPR Antoni Połowniak, Wicewojewoda Elbląski Henryk Pauli, nn, przedstawiciel PZPR ze Sztumu Waldemar Tuszyński, Zastępca Dyrektora Kombinatu "Powiśle" Tadeusz Ośko oraz Dyrektor miejscowego Zakładu Józef Sarnowski. 

Niestety nie udało się zidentyfikować dzieci, oraz jednej osoby, jeśli uda się Państwu rozszyfrować te osoby to zapraszam do komentowania posta lub wysłania maila na adres: mgdsztum@gmail.com.