Powiat sztumski został opanowany przez Armię Czerwoną, a dokładniej przez żołnierzy II Frontu Białoruskiego w dniach 25–27 stycznia 1945 roku. Należy podkreślić, że na terenie ziemi sztumskiej nie stawiano ostatecznie oporu, gdyż od 22 do 24 stycznia zarządzono przymusową ewakuację mieszkańców. Pomimo tego na początku lutego radzieccy żołnierze spalili Sztum w ok. 35%. Według jednej z teorii był to odwet za śmiertelne zatrucie kilkunastu czerwonoarmistów w sztumskiej drogerii. Obecność Rosjan trwała tutaj do połowy 1946 roku. Miejscowa ludność odczuwała ją szczególnie ze względu na rozboje i kradzieże. Jednakże najgorszy okazał się pierwszy okres ich pobytu, gdyż wtedy dochodziło do licznych gwałtów, rabunków, a nawet morderstw. NKWD dokonywała aresztowań, a także deportowała część mieszkańców do ZSRR. Należy dodać, że władzę administracyjną sprawowały w tym czasie radzieckie komendantury wojenne, a od marca 1945 roku rozpoczęło się organizowanie równoległej administracji polskiej. Rozpoczęła się odbudowa zniszczonej w regionie infrastruktury wraz z przeobrażeniami życia codziennego mieszkańców w nowych warunkach społeczno-politycznych.
